Welcome to Muhammad Moulya Yamada's Blog

Welcome to Muhammad Moulya Yamada's Humble Blog

Thursday, January 10, 2013

Wawancara dengan David Harrison tentang Bahasa Yang (akan) Punah -dalam Bahasa Sunda-.


K. David Harrison teh dosén Linguistik di Swarthmore College sakaligus Diréktur Risét Living Tongue Institute for Endangered Languages. Panalungtikan étnografina ngawengku élmu pangaweruh masarakat suku pribumi, carita rahayat, dongéng lisan, jeung sistem paélmuan. Hasil panalungtikanana dituliskeun dina buku, When Languages Die: The Extinction of the World's Languages and the Erosion of Human Knowledge wedalan Oxford University Press (2007). Film dokuméntér ngeunaan panalungtikanana, nu judulna “The Linguists”, asup nominasi Emmy Awards. Di handap ieu tarjamahan bebas hasil wawancara jeung K. David Harrison nu dicutat ti rupa-rupa sumber. Hapunten bilih aya nu lepat. Mugia mangpaat.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------

Cenah aya sababaraha rébu basa di sakuliah dunya nu saabad ka hareup bakal punah. Naha bisa kitu?
Jumlah pastina mah uing teu nyaho, tapi mun teu salah, kurang leuwih tujuh rébu basa kabehanan. Tina jumlah ieu, para élmuwan geus ngiker-ngiker yén satengahna bakal punah jero 10-100 taun ka hareup.Réa jalma nu curinghak ngadéngé jumlah ieu teh, "Naha geuning uing teu apal?" cenah. Nya pantes teu apal ogé., da kalolobana jalma ukur nyaho di basa nu dominan bae.
Salah sahiji alesan basa daérah punah nyaéta lantaran basa nu dimaksud ngalaman prosés invisibilisasi atawa ngaleungit, tara dipaké deui lantaran panyaturna ngolotan. Salah sahiji contona nyaéta kasus Marie Smith Jones, panyatur pamungkas basa daérah Éyak (salah sahiji basa daérah di Alaska). Anjeunna tos pupus taun 2008. Ku maotna Marie, otomatis basa Éyak punah.

Panyatur basa daérah siga Marie Smith Jones biasana cicing di tempat nu nenggang, béda kampung, atawa pajauh jeung sasama panyatur basa daérahna. Tumerapna, basa nu dikawasana éta tara dipake dina paguneman sapopoé, malah bisa jadi kulawargana euweuh nu nyaho yén aya aya di antara maranéhna nu bisa nyarita ku basa daerah éta. 

Dumasar sénsus taun 2005, aya 204 basa daérah nu panyaturna kurang ti 10 urang jeung 344 basa daérah nu panyaturna kari 10-99 urang deui. Upama panyatur-panyatur ieu cicingna misah, laun-laun basa éta teh jadi simpé, tara dipaké dina paguneman deui, laju ngaleungit, nepika ahirna punah sanggeus panyaturna maraot.

Siga nu saab panginten nya? Kawitna mah katingal, lami-lami ngipisan, laju ilang.
Kitu pisan.

Lebar, nya?
Mungguh pikamelangeun keur nu paduli kana pentingna élmu pangaweruh jeung budaya mah.

Salian ti nenggang, béda kampung atawa pajauh, naon deui nu bisa jadi sabab punahna basa daérah? Naha aya hubunganana jeung globalisasi sarta tiori seléksi alam?
Alesan utaman basa daérah punah --di alam globalisasi ayeuna, nyaéta ayana intervénsi ékonomi jeung sosial kana widang basa. Panyatur basa daérah saolah-olah dipaksa mopohokeun basana alatan dikudukeun ku kaayaan. Maranéhna jadi percaya ---ka kultur nu leuwih dominan, yén basa nu dipaké ku maranéhna teh buhun, kampungan, moal matak maju, atawa teu cocog jang kapentingan dunya modérn. Hiji-hijina cara pikeun maranéhna supaya bisa ngigelan jaman nya kudu “ganti létah”, nyarita ku basa nu sipatna leuwih global.

Conto kasus dicaritakeun ku Spartak K., salah saurang panyatur basa daerah Tofa di Sibéria nu lahir taun 1930. Cenah, masarakat Tofa ngalaman diskriminasi jeung paksaan pikeun jadi urang Rusia. “Taun 1950-an, urang Tofa teu meunang asup ka toko upama maranéhna maké baju kulit has Tofa. ‘Dibaju cara urang Rusia heula, kakara meunang balanja!’ kitu, cenah. Suku Tofa gé dicaram maké basa daérah di wewengkonna sorangan. Laun-laun, uing jeung nu séjén eureun nyarita ku basa éta.”

Ieu teh salah pisan. Pikeun mampuh nyarita maké basa global atawa ngigelan jaman, urang teu kudu eureun maké basa daérah tur euweuh nu bisa maksa urang eureun nyarita ku basa daérah. Jalma nu multilingual (bisa nyarita make loba basa) bakal reuwaseun upama hiji poé, manehna ujug-ujug dititah monolingual (nyarita ukur ku sahiji basa). Basa mana nu kudu dikurbankeun atawa diécagkeun? Tangtu kana liwungna. Keur uing pribadi --nu geus biasa nyarita boh ku basa Inggris atawa Perancis, konsép monolingual teh absurd kacida. Leuwih absurd deui lamun nu ditanyana panyatur nu bisa boh basa Cree (basa daérah di Kanada) atawa Inggris, upamana.

Naha basa nu ukur dipaké dina tradisi lisan tapi teu boga tradisi nulis bakal leuwih gancang punah?
Lisan jeung tulisan téh dua hal nu béda. Loba basa di dunya teu boga tradisi tinulis jeung teu butuh tradisi ieu pikeun éksis atawa dianggap onjoy sanajan enya, ayana karya tinulis bisa manjangkeun umur hiji basa. Hiji gagasan bisa ditepikeun jeung disebarkeun jero  hirup kumbuh ku ayana tulisan. Tapi nulis teh hiji téknologi nu kawilang ngiwari. Tradisi lisan boga kaleuwihan nu mandiri. Hanjakal, lantaran geus dibiasakeun hirup dina tradisi nulis, urang teu pati ngahargaan kabeungharan jeung kaampuhan tradisi lisan.

Janten kumaha?
Aya tilu faktor nu ngalantarankeun basa daérah bisa leungit. Faktor kahiji, nyaéta ayana rupa-rupa basa: wewengkon mana nu masarakatna paling multibasa? Faktor kadua, nyaéta kamungkinan punah: basa daérah mana nu saeutik panyaturna? Faktor katilu, basa daérah mana nu dokuméntasina paling saeutik? Loba pisan basa daérah nu teu boga dokuméntasi mangrupa kamus, rékaman atawa arsip pikeun dibaca jeung dijadikeun bahan ajar keur balaréa. Tah, upama tilu faktor ieu ngahiji –rupa-rupa basa, lolongkrang punah jeung saeutikna dokumentasi, hartina basa éta bakal punah. Kari nungguan waktuna baé.

Uing gawé bareng jeung Dr. Greg Anderson ti Living Tongues Institute for Endangered Languages pikeun nalungtik hal ieu, nu ogé mangrupa bagéan tina program Enduring Voices nu diayakeun ku masarakat National Geographic. Nepika danget ayeuna, aya kurang leuwih salosin basa nu dikira-kira bakal leungit dina waktu deukeut, kaasup dua di Amérika Kalér, hiji di Oklahoma, hiji di Pasifik Wétan, hiji di British Columbia, Orégon, Washingon jeung California. Séjénna sumebar di Paraguay, India, Papua Nugini, jeung Sibéria. Hasil gawé ieu bisa dipaluruh di http://www.livingtongues.org. Di wébsite éta disadiakeun peta interaktif jeung katerangan ngeunaan basa-basa di sakuliah dunya.

Lian ti basana sorangan, naon nu bakal ilang lamun hiji basa punah?
Ieu panalék nu alus pisan. Lolobana jalma mikir siga kieu, "Sigana bakal leuwih hadé lamun kabéh jalma nyarita maké basa Inggris." Uing teu satuju kamandang éta. Singsaha waé nu bisa nyarita maké dua basa (bilingual) tangtu apal yén teu kabéh basa bisa ditarjamahkeun ka basa séjénna satarabasna. Unggal basa mibanda konsép jeung pola pikir nu béda. Bakal karasa aya nu pegat atawa leungit lamun urang nyobaan narjamahkeun hiji basa ka basa séjénna kitu baé.
Pikeun jalma monolingual jeung can kungsi ngalaman kumaha hésé bélékéna narjamahkeun, uing rék nyarita: pék geura toongan sistem élmu pangaweruh radisional nu kacida beungharna. Geus kabuktian yén suku bangsa asli (pribumi) téh leuwih wanoh kana ékosistemna tibatan deungeun-deungeun.

Contona?
Dina buku When Languages Die, uing nulis, “Upama hiji basa punah, hasil karancagé uteuk salila mangratus taun ogé tangtu bakal milu punah. Conto karancagé uteuk di dieu misalna sistem kalénder, sistem usum, ngaran-ngaran sato jeung tatangkalan, logika ngitung, mitos, musik, cara hirup, jeung sajabana.” Teu kabéh bangsa bisa nyieun monumén atawa prasasti, tapi unggal bangsa pasti mibanda kabeungharan basa jeung kosa kecapna sewang-sewang.

Buku uing éta loba pisan nyaritakeun kalinuhungan basa daérah di Sibéria, lantaran di dinya pisan uing lolobana ngayakeun panalungtikan. Uing loba tatanya ka suku pribumi Tofa ngeunaan sistem luar biasa nu dipaké ku maranéhna pikeun nyieun klasifikasi raindeer (sabangsa kidang). Raindeer teh sato nu kacida pentingna keur sukuTofa mah: dagingna didahar, kulitna dijieun baju, ogé ditumpakan --siga kuda. Teu anéh mun maranéhna apal pisan kana seluk-beluk raindeer. Pangaweruh ngeunaan sato ieu dipaké ku maranéhna pikeun ngajaga kalumangsungan hirup di Siberia nu alamna gangas kacida.

Suku Tofa ngawilah-wilah raindeer kana opat dimensi matrik: dumasar umur, jalu-bikang, lindeuk-henteu, sarta subur-henteuna. Éta téh sistem élmu nu kacida ruwetna. Euweuh kecap pikeun ngawilah-wilah raindeer ieu boh dina basa Rusia atawa basa Inggris. Jadi, upama suku Tofa dipaksa bari rurusuhan kudu make basa dominan, pangaweruh ngeunaan raindeer ieu bakal leungit.

Urang geus loba kaleungitan élmu ngeunaan tutuwuhan obat, ékosistem laut, jeung rupaning paré nu baheula jumlah variétasna nepika 120 rébuan. Élmu ngeunaan ngaran jeung rupa variétas paré ieu nu ukur dipikanyaho ku suku bangsa pribumi. Hanjakal pisan upama pangaweruh ieu leungit. Loba pisan nu can kacatet ku dunya modérn.

Ti taun 1600-an, kacatet aya 484 spésies sato jeung 654 spésies tatangkalan nu geus punah. Tapi ayeuna, potensi punahna basa daérah (40%) singhoreng leuwih gédé tibatan proséntase punahna manuk (11%), mamalia (18%), lalaukan (5%), atawa tatangkalan (8%).
Karugian ku bakal kaalaman ku leungitna basa hésé pisan ditarima ku akal séhat jalma awam. Maranéhna leuwih bisa narima jeung ngarti résiko leungitna spésies tatangkalan upama leuweung Amazon dibukbak, misalna, tibatan résiko leungitna basa. Padahal ceuk Ken Hale, ahli basa kawentar, “Upama hiji basa leungit, urang sakaligus bakal kaleungitan budaya, hasil karya inteléktual, sarta hasil karya senina. Sarua baé jeung muragkeun bom ka Museum Louvre.”

Cobi langkung jéntrékeun deui...
Suku-suku pribumi téh pakar ngeunaan ékosistemna sorangan. Uingah sok ngarasa ningnang upama lalajo tim élmuwan ti Amérika nu ngayakeun panalungtikan di Vénézuéla atawa Nugini, tuluy dina TV maranehna ngalaporkeun, “Tim kuring geus manggihan 6 spésies manuk anyar,” jeung saterusna. Saupama tim élmuwan dina ékspédisi samodél kieu daek ngariung jeung suku pribumi nu nyicingan éta tempat, tuluy nanya ka maranéhna maké basa daérahna, “Cik béjaan ngeunaan rupa-rupa tatangkalan, lauk jeung manuk nu aya di wewengkon dieu!” Tangtu tim éta bakal nimu leuwih ti 6 spésies manuk anyar.

Élmuwan nu daék tatanya ka pribumi bakal colohok mata simeuteun mun ngaregepkeun kanyaho suku pribumi ngeunaan ékosistemna. Pangaweruh suku pribumi bisa jadi leuwih kompléks, leuwih canggih, jeung leuwih beunghar dina urusan klasifikasi manuk, misalna, tibatan taksonomi Barat. Loba kasus nu nuduhkeun yén pangaweruh jeung kaarifan lokal ngeunaan ékosistem, leuwih onjoy tibatan élmu pangaweruh modérn. Maranéhna nu cicing di Kutub Kalér boga pangaweruh linuhung ngeunaan és jeung pola cai katut migrasi. Di éra global warming cara ayeuna, pangaweruh éta teh kacida pentingna.

Singgetna dina hal ieu, lamun basa daérah dileungitkeun, bakal aya 3 karugian nu bakal karandapan: ilangna pangaweruh ékosistem jeung ngaran rupa-rupa spésies, ilangna basa éta sorangan, jeung ilangna sistem pangaweruh ngeunaan ékosistem nu aya dina basa éta.

Naha panyatur basa daérah sadar yén lamun maranéhna maot, basa daérahna bakal punah?
Sadar sarta ngaku. Maranéhna sadar basana keur digunasika, ngaku yén gagal nurunkeun élmuna, sarta manglebarkeun generasi ngora nu haré-haré jeung nganggap sapélé.
Hadéna, krisis basa daérah teh nimbulkeun gerakan ti akar rumput sakuliah dunya nu miharep ayana révitalisasi basa, di antarana di Kanada jeung Amérika Kalér. Maranehna teu satuju kana pamanggih nu nyimpulkeun yén lantaran panyatur hiji basa daérah geus saeutik, mangka éta basa daérah éta kudu dileungitkeun.

Kumaha prakprakanana prosés dokuméntasi basa?
Minangka deungeun-deungeun, jalma luar nu angkaribung ku alat rékam jeung sajabana, masalah utama nu disanghareupan ku uing dina panalungtikan nyaéta kuma cara sangkan bisa ngaraéh kapercayaan ti panyatur-panyatur basa daérah nepika maranéhna daék diajak deuheus. Tugas utama linguis minangka élmuwan étis nyaéta ngawanohkeun diri jeung pamaksudanana kalayan jéntré. Kudu taki-taki enyaan, sakapeung malah nepungan heula kapala suku --mun aya kénéh sabangsa nu kitu, tuluy ngawanohkeun manéh pikeun ménta izin jeung panangtayungan salila cicing di wewengkon eta. Nyanghareupan individu gé sarua carana, mimitina ménta izin heula pikeun ngarékam jeung ngamangpaatkeun matéri rékaman éta engkéna, ogé méré kompénsasi mangrupa duit pikeun ngagantian waktu nu disadiakeun ku maranéhna.

Uing hayang ngawangun hubungan nu alus jeung suku bangsa pribumi, lain ngan ukur datang, ngarékam, tuluy balik ngaringkid matéri. Matakna, uing sok ngahaja néangan individu lokal nu kalibet dina kagiatan basa, tuluy nanyakeun naon nu bisa dibantuan jeung naon nu dibutuhkeun ku maranéhna. Biasana maranéhna téh ménta, misalna, “Buku abjad ABC” atawa “Kamera video”. Sok dibéré. Uing gé mangnyieunkeun kamus wicara nu basisna internét atawa naon baé cara, média, jeung téknologi anyar nu bisa dimangpaatkeun pikeun ngarojong kalumangsungan hirup basa-basa daérah nu ampir punah éta.

Naha jasa panarjamah digunakeun pikeun komunikasi jeung suku pribumi?
Di Sibéria mah uing maké basa Rusia. Nu penting mah uing diajar saloba-lobana ngeunaan basa maranéhna. Ayeuna uing bisa nyarita dina sababaraha basa nu saeutik pisan jalma nu nyaho, nu panyaturna kari 10-30 urang deui. Uing bisa miluan ngawangkong, ngadéngékeun, jeung ngarti naon nu dicaritakeun ku panyatur aslina.

Sakapeung uing gé kudu maké basa séjén siga Inggris, Sepanyol atawa Rusia atawa basa global séjénna. Lamun geus euweuh deui basa nu bisa dipaké médium, bari euweuh panarjamah, uing make téhnik séjén.

Dina film “The Linguists”, interaksi munggaran dilakukeun ku cara nuduhkeun bagéan awak, biasana dada, bari nyebut ngaran. Geus kitu, uing jeung Dr. Greg Anderson kukurilingan di wewengkon éta, nyokotan gambar objék nu dianggap penting, tuluy néangan jalma pikeun nyebutkeun ngaran-ngaran objék dina foto éta. Jadi aya téhnikna. Balatak kénéh basa-basa daérah nu can kungsi kadokuméntasikeun. Sakapeung rékaman nu dijieun ku uing téh jadi rékaman munggaran sakaligus pamungkas, sabab panyatur basa daérah éta geus kolot teuing, can tangtu hirup keneh taun hareupna.  

Naon guna basa pikeun budaya, jeung kumaha budaya bisa mangaruhan basa?
Basa mangrupakeun puseur budaya. Uing di dieu ngutip Nora Vasques, nu diwawancara dina film The Linguists, lantaran ceuk uing mah, panyatur basa daérah bisa leuwih paséh jeung merenah nyaritakeun eusi haténa tibatan jalma luar. Nora téh panyatur Chemehuevi, hiji basa nu panyaturna ngan kari dua urang deui. Cenah, “Basa mangrupakeun bagéan tina diri urang. Basa teh rénghap. Teu boga basa sarua hartina jeung teu boga nyawa.”

Omongan éta bedas pisan. Basa téh ngébréhkeun panénjo ngeunaan dunya. Basa téh monumén budaya manusa. Réa jalma nu teu suka mun Katédral Notre Dame atawa Piramida Giza diancurkeun. Tapi basa leuwih gédé hartina tibatan katédral jeung piramida. Basa téh monumén karancagé manusa. Basa teh perkara nu leuwih kuno jeung leuwih aheng tibatan naon baé nu kungsi dijieun ku leungeun manusa.


Basa daérahna nu ampir punah téh lolobana aya di nagara miskin. Pangwangunan bisa ngamajukeun nagara-nagara ieu, tapi maéhan basana. Kumaha cara supaya tuker-tambahna adil? 
Euweuh sahiji jelema, sakumaha miskinna, nu bisa beunghar ku cara miceun basa daérahna tuluy mulung basa global pikeun dipaké. Nu aya malah bakal tambah miskin sacara inteléktual. Urang sakabeh, kolot-budak, utamana barudak, bisa diajar bilingual atawa multilingual. Malah, barudak bakal leuwih calakan mun maranéhna ngawasa dua atawa loba basa (multilingual). Teu kudu miceun basa daérah. Panalungtikan ngabuktikeun yén bilingual téh nguatan uteuk.

Lian ti éta, basa daérah nyadiakeun tatapakan étnis jeung jati diri nu kuat pikeun generasi ngora. Salah pisan --sakapeung demi alesan pangwangunan atawa kampanyeu kasusatraan nasional, upama urang kudu ngécagkeun basa daérah demi basa nu leuwih dominan. Panyatur basa daérah Aymara, Zapotéc, Aka, atawa Mowhawk, nolak ideologi ieu. Maranéhna nyieun kaputusan stratégis keur kasalametan basa daérahna bari angger ngawasa basa dominan/global.

Kamekaran basa daérah kudu dirojong. Carana, laku-lampah urang kudu diubah. Lamun urang geus bisa ngahargaan pangaweruh inteléktual nu asalna tina pangaweruh basa daérah, kakara urang bisa nyalametkeun basa daérah éta. Euweuh nu nyaho gagasan jenius naon nu bakal jebul tina basa daérah naon: euweuh monopoli budaya dina urusan karancagé mah.

Naon nu rek ditepikeun ka nu maca?
Loba pisan élmu pangaweruh di sakuliah dunya, nu tacan kasungsi jeung katalungtik. Sakapeung mah asa dosa, rumasa cul-culan. Unggal ngawangkong jeung kokolot-kokolot suku pribumi asli, uing teu sirikna dongko hareupeun maranéhna, asa laip, nyurucud cimata di unggal kecap, unggal dongéng nu ditepikeun ku maranéhna...

Tuesday, January 8, 2013

Tumbler Warna Pink

Saya dan Sinung di sebuah warung tenda seafood di Semarang.


Suatu ketika saya terkejut membaca sebuah tulisan dari seorang alumni ESQ di Semarang. Belakangan saya terkagum karena tulisannya bagus-bagus. Dan lebih terkejut lagi karena ia membuat satu tulisan tentang saya.
Berikut saya muat salah satu tulisannya tersebut tersebut di blog saya ini. Semoga bermanfaat.

Muhammad Moulya Yamada (Nicco Aulia).

---------------------------------------------------------------------------------------------------

Tumbler Warna Pink

‘PING!!!’ BBku bergetar.

‘Mas Fahmi ada agenda nggak hari ini?’ BBM dari Tala.
‘ Agenda di kosan aja sih, kenapa?’ balasku singkat.
‘nemenin astern dari Bogor yuk. Namanya Mas Nico. Dia sama temennya disini nginep di deket kantor Indosat. Nah yang dinginepin itu nggak di Semarang. Kalau seharian ini nggak ada acara, ngajakin jalan kek kemana, yuk.’ Wuih, panjang bener BBMnya.
‘oh, oke-oke. Aku free kok. Kapan, sekarang?’
‘tar deh aku kabarin lagi.’
Serius mau keluar lagi? Nggak ngerjain skripsi aja? Kurang satu bab lagi lho ya.

Pertanyaan itu meletup-letup dalam pikiranku. Hal ini sering terjadi padaku. Gonjang-ganjing jiwa-jiwa yang merana. Terlalu sering menerima kondisi dilema.
Aku serig meninggalkan prioritasku untuk aktifiti-aktifiti lain. aktifiti yang kadang aku paksakan untuk menjadi prioritas juga. Akhirnya terjadilah prokrastinasi. Kata temen yang anak psikologi, artinya adalah sikap suka menundanunda pekerjaan. Oh God. Ini adalah masalahnya mahasiswa banget, gue rasa tak hanya aku yang mengalami ya…
Sebenarnya dari sikap menunda semacam ini, aku sudah tahu konsekuensinya. Resiko yang paling sering terjadi adalah lembur. Sehingga aku bisa memaafkan dan memaklumi diriku sendiri. Ditambah lagi, diam-diam aku mempunyai kekuatan hebat. Sejenis energy yang menggelegar yang kadang sangat kreatif dan memesona saat deadline mulai merengek-rengek lalu situasinya sangat menekan. Istilah populernya adalah pengoptimalan kemampuan the power of kepepet. Canggih!

‘PING!!!’ kembali BBku bergetar

‘Kak, berangkat sekarang yuk. Mereka udah nunggu di pertigaan gombel. Di bawah papan Mc D katanya’ sambung BBMnya Tala.
‘oke, aku capcus sekarang dan ajakin rizgie juga’ balasku buru-buru.
Sudah kepalang tanggung janji. Yasudah, aku tinggalkan garapan skripsiku dengan niat ibadah yang lain. nemenin tamu dari Bogor, semoga Allah meridhoi. Bergegas ganti celana dan kaos batik santai. kupersiapkan kuda biruku, kupanasi dan sedikit membasahi rambutku yang kering.
Lokasi TKP tak begitu jauh dari kosan. Deket banget malah, jalanan yang biasa kulewati. Dari kejauhan, aku melihat sosok pria bekaus kerah putih, celana pendek jins, beransel dan berjepit.

Sedikit ragu, wow gaul sekali astern kita kali ini, pemirsa! Dengan berbekal minimnya informasi dari Tala sebelumnya, aku yakin-yakin saja
Tapi sebentar, untuk memastikan aku BBM Tala dulu saja, ‘Tal, tanyain mas Nico, dia pake kaos putih bukan?’

Tak langsung dibalas. Semenit dua menit, Cuma baru D, belum di baca. Ah, sepertinya sudah otw dia.
Sampai sekitar 7 menitan aku tunggu. Kuberanikan diri untuk mendekati pria putih agak berisi itu. Resiko terbesar toh paling malu atau acting aja salah orang. Wokay, akupun mantab mendekat, dan lebih mendekat.

“Mas Nico ya?” to the point sekali aku.
Mas nya kaget, “Eh, bukan. Saya Rizky temennya Nico. Kamu temennya si Tala?”
Aha! Biarpun bukan mas Nico, paling tidak aku tak perlu malu dan berakting salah orang. Kemana mas nico? Oh, ternyata sedang pergi ke apotik katanya.

Akhirnya sembari menunggu, kami ngobrol sekedar dan seadanya. Wajar seperti orang baru kenal. Kok bisa ke Semarang? Gimana, Semarang enak? Bla bla bla bla…..

“Itu orangnya” celetuk Rizky seketika.

Sesosok berjalan perlahan menuju kami. Haha, bener kata Tala. Dari penampilan memang sudah ketebak orangnya asyik. Let me check. Haha. Dari penampilan oke lah ya. Kacamata frame tebal ala Afghan. Ramut jabrik semi rapih spiky ala Sammy Krispatih. Paduan celana jins sedikit bolong dan polo shirt. Ransel dan sepatu orang travelling.

Sebelum kami bersalam semutan. Suara bassnya menggelegar menyapa, “Assalamualaikum, Nico...”
Suaranya khas para trainer. Tertata dan terdengar empuk sekali. Artikulasinya kadang patah-patah, beat bicaranya naik turun penuh tempo-tempo cepat. Sangat penyiar sekali memang. Terlalu keren untuk seorang astern kelas regular dimana audiensnya adalah lebih pas disebut jamaah pengajian jumat sore. Hahaha.

Setelah personil semua terkumpul. Kita tentukan mau dibawa kemana jalan-jalan kita kali ini. ternyata mas Nico janjian sama temennya di Mall. Lets Go lah kita ke Mall dengan komposisi aku bareng mas Nico, Rizqie bersama Rizky (haha duo riski) dan Tala memilih sendiri.

Belum 5 menit kami kenal, banyak sekali cerita yang sudah dia bagi mengenai aktivitasnya sehari-hari. Luar biasa. Ternyata sudah lama juga dia bersiaran, seorang guru juga, dan pekerja sosial. Dia bina anak-anak kurang mampu untuk bersekolah. Wow, cita-cita yang juga pernah aku miliki. Wokay, hari ini Allah mengganti kegiatan belajarku dari sang praktisinya secara langsung.

Tak terasa, banyak sekali dia bercerita. Sampai di Mall, kita menunggu temannya yang sedang dalam perjalanan.

Tak lama, sesosok pria mirip Vicky Notonegoro (aktor FTV) bertopi datang. Mas Nico pura-pura tak melihat, dia berbalik badan, kemudian mundur menabrakkan diri ke pria bertopi itu, namanya mas Sinung. Doorrr. Bertemulah dua sahabat itu akhirnya.

Akhirnya, obrolan kami lanjutkan di meja makan. Kami asyik dengan obrolan masing-masing dan kocak mendengarkan sesekali mas Nico bercerita pengalaman-pengalamannya. Ternyata mas Sinung dan Mas Nico bertemu saat audisi Indonesian Idol. Huahaha. Okay, mereka jago nyanyi. Bahkan, mas Sinung pernah membetuk band dan sempat rekaman. Namun sekarang vakum dan dia focus dengan pekerjaannya di WO (wedding organizer).

Pemandangan pertama yang membuat aku belajar di mulai dari sini. Ketika kami memesan sejumlah makanan. Secara psikologis, kami yang lebih muda adalah pamali kalau mentraktir. Maka dari itu, terjadilah perebutan antara Sinung dan Nico. Berebutan untuk mentraktir. Lempar-lemparan duit, dorong-dorongan saat di kasir. Fiuhh, beda sekali dengan mental-mental mahasiswa jaman sekarang. sama-sama berebut sih, tapi berebut minta ditraktir dan selalu suka gratisan!
Meja kami sempat menjadi perhatian dan gumaman para pelayan resto. Cukup lama kami nongkrong disitu. Namun setelah agak bosan, kami memutuskan untuk jalan. Keliling mall. Pekerjaan yang sebenarnya sangat tak kusuka. Cuma bisa liat barang-barang bagus namun tak sanggup membeli.

Sampai di tempat gift and souvenir. Kami menerobos di semak-semak etalase mainan dan pernak-pernik lucu. Dasarnya memang orang aneh—out of the box, mas Nico membeli tumbler warna pink bergambar micky mouse. unyu dan terlihat sangat girly. Perbuatan itu membuatnya harus menerima cibiran dan picingan mata dari kami. tapi toh dia santai, lucu kok, pengen yang beda aja, begitu katanya.

Kita lanjut perjalanan. Lantai satu sudah kami jajahi, pindah lantai dua, terus tiga. Sesekali mampir ke asesoris HP, nyebrang jembatan pindah mall, sampai sore mengahbiskan waktu. Setelah sempat terpisah dan keluyuran sendiri-sendiri, inilah pemandangan kedua yang membuat kami belajar lagi.

Saat perpisahan dua sahabat, sinung dan nico.
“Gue pamit pulang dulu ya, abel udah nunggu di rumah.” Abel itu anaknya mas Sinung.
“Serius pulang? Nggak ikut kita sholat dulu? hahaha.” Balas mas Nico.
“Haha, duluan yah.” Mas Sinung terlihat semakin buru-buru.
“Eh, bentar! Nih gue ada sesuatu buat eloh.” Sambil mbuka tas ransel milik mas Rizky, mas Nico mengambil sesuatu itu.
“Karena gue gak tahu apa yang elo suka, bingung juga mau beli apa, yaudah bodo, ini aja buat elo.” Oh, bungkusan roti tambaknya.
“Sama ini, buat abel!” Dia memasukkan tumbler pink keramat itu! What?!! Oh no. Speechless. Muka kami serentak sepakat datar, melting, wow, seperti ada embun yang menetes di atas ubun-ubun. So sweet!
Okay. Kami shock. Saling berpandangan. Mendapati something yang nice. Aku, Tala, Rizqie senyam-senyum sendiri kayak orang gila. “Gila nih orang baik banget! Pinter aja menjalin hubungan sama orang!” pekik Rizqie di sela-sela selesai sholat.

Kita lanjut perjalanan.
Sebelum ke bandara, adalah kita go to tempat oleh-oleh.

Mas Rizky dan mas nico berhamburan kemana-mana. Rizqie menarik tanganku dan berbisik, “Cuy, nggak usah deket-deket sama mas Nico. Tar dibeli-beliin. Gak enak banget kan. Tadi aja gue udah ditawarin mau beli apa. Gak ah. Tar ngerepotin.” Well, kita memilih untuk duduk-duduk saja.

Wow, belanjaan oleh-olehnya banyak banget.

Singkat cerita, setelah selesai sholat dan menunggu sedikit redanya ujan. Kami capcus ke bandara. Masih ada saja bahan obrolan yang didesiskan mas Nico. Aku senang-senang aja dengerin orang cerita. Hingga di bandara, inilah kali ketiga pemandangan itu terulang lagi.

“Udah ya, kita check in dulu. kabar-kabari kalau ke Bogor. Harus!” Cakap mas Nico mengakhiri obrolan kita malam itu.
Cepat sekali waktu berlalu. Saatnya berpisah.

“Terimakasih udah mau nyempetin waktunya buat muter-muter bareng kita! Aku gak tahu bisa bales apa ke kalian. Dan, ini tolong dibawa, gue gak ngerti deh kalian suka apa nggak. Dibagi sama temen-temen yang lain ya gimana caranya.” Dia julurkan salah satu bungkusan oleh-oleh yang tadi dibelinya.

Oke, Fine! Lagi-lagi. So sweet itu kembali terjadi. Kami sempat tak mau menerima.

Hening sejenak.
Aku raih plastik putih berisi beberapa rerotian itu. Tentunya akan sangat menyakitkan ketika kami tak menerimanya. Aku tak mau merusak perpisahan kami ini. #alah.

Terimakasih banyak mas.
Hari itu, benar-benar menyentuh energi terdalamku untuk wake up.
Begitulah kiranya. Pelajarannya adalah menghargai orang lewat hal-hal kecil. Kecil perlakuannya namun besar efeknya. Terbukti memori 27 November itu tak akan pernah terlupakan.

Aku, Tala dan Rizqie masih setia di Bandara menunggu hujan reda. Obrolan demi obrolan mengalir kesana-kemari. Curhat, berbagi kearifan, haha-hihi, sampai janji-janji mulai sempat terlontar. Tetesan hujan ini menambah lengkap berkahnya malam itu. Kami bertiga melihat pelangi di malam hujan itu. Warna pinknya begitu melekat.

Subhanallah, tumbler warna pink.



Ketika Mata Berkata

Nisya di Bowling Center BNR. Ini adalah jalan-jalan terakhir saya dengan Nisya. Setelah keliling-keliling Mall BNR, saya ajak Nisya ke Bowling Center ini untuk sekedar 'ngadem' karena ruangannya ber-AC, sekaligus ingin Nisya lihat seperti apa bowling itu.
Guyuran hujan membuat suhu kota Bogor menjadi lebih dingin. Dalam gerimis kecil di sore hari, saya sempatkan menaruh seikat krisan ungu di pot bunga yang saya letakkan di makam keponakan terkasih.
Suhu dingin membuat perut menjadi lapar lebih sering dan mengantarkan saya ke sebuah kedai mie ayam di ruko perempatan jalan.
Semangkuk mie ayam dengan lahap saya habiskan dalam sekejap, dan tak lupa mengucap hamdallah tanda syukur kepada Allah saya diberi kesempatan indera pengecap ini masih berfungsi baik menikmati rasa.

Saya bukan termasuk orang yang senang berlama-lama di tempat makan. Bila makanan sudah habis disantap, biasanya saya langsung membayar dan meninggalkan tempat untuk melanjutkan aktifitas lain.

Melangkah keluar kedai, seorang anak laki-laki 9 atau 10 tahunan tampak menghadang ragu-ragu. Dengan suara pelan ia menawarkan jualannya,

''A, mau beli kerupuknya ngga? Kerupuk palembang.. ''

Tak sampai hati memupus harapan yang tampak jelas di matanya, sebungkus kerupuk palembang seharga 5 ribu yang saya bayar 6 ribu, sudah berpindah ke tangan saya.
Tampak jelas binar di matanya. Lalu ia pergi dengan hati gembira.

Tatapan mata itu membawa saya pada suasana Kamis pagi 17 Mei 2012 silam. Ketika tatap matanya pagi itu lekat menatap mataku dengan sayu seolah berkata, ''Mang, jangan pergi ke Jakarta. Hari ini libur, Nisya ingin main sama Mang Oulya'' , namun saya tetap pergi.
Dan ternyata, itulah terakhir kalinya kami saling bertatap mata ....

Kini saya semakin mengerti, tatap mata tak pernah dapat membohong. Ia mengatakan seluruh kata yang lisan tak sanggup katakan.
Mengabaikan tatap mata penuh harap dapat memupus bahagia dan cita-cita seseorang, sekaligus dapat membuat kita kelak meneteskan air mata penyesalan.


#Teruntuk Kunang-Kunang Surga-ku, Kirana Nisya Ifada, yang tatapan matanya selalu kurindukan.#

Bogor, awal 8 Januari 2012. 

Sunday, January 6, 2013

2012 -2013

Nisya dengan senyumnya yang selalu dirindukan
Bogor, 7 Januari 2013
00:14 WIB


Tanpa terasa,
ternyata 2012 telah berlalu dan kini seminggu sudah 2013 berjalan.
2012 meninggalkan banyak kenangan - kenangan indah dan kenangan pahit - , dan semuanya sungguh tak mudah terlupakan.

Awal 2012 saya harus mengikhlaskan Chen-Chen, monyet ekor panjang peliharaan saya, direhabilitasi di sebuah panti rehabilitasi khusus satwa liar yang kemudian akan dilepas liarkan setelah ia dirasa cukup siap untuk dilepaskan kembali ke alamnya.

Lalu beberapa teman baru juga berdatangan dari berbagai negara untuk menumpang tinggal dan menginap di rumah saya. Ada Jonas dari Swedia, Solene dari Perancis, Klara dan Peter dari Chech, Justin dan Nithin dari Amerika, Evan dari Yunani, Ryo dari Jepang dan lain-lain. Semuanya memiliki cerita-cerita tersendiri (kelak akan saya tuliskan pula satu-persatu kisah mereka).

Namun satu kenangan yang nampaknya membutuhkan waktu seumur hidup saya untuk dapat melupakannya adalah kenangan 17 Mei 2012, dimana pada pagi hari ditanggal tersebut itulah saat saya melihat terakhir kali tatapan mata keponakan saya terkasih, Kirana Nisya Ifada. Keponakan yang saya amat kasihi, yang rasa sayang saya tidak akan pernah lekang oleh waktu hingga kapanpun.

Tatapan matanya pagi itu yang begitu lekat seolah berkata agar saya tidak pergi ke Jakarta.
Dan rupanya itulah saat kami bertatapan mata untuk terakhir kalinya yang sanggup membuat saya selalu menangis setiap kali teringat tatapan matanya saat itu. Tatapan mata penuh makna yang ketika kata-kata tak dapat mewakili berbagai perasaan yang ingin diungkapkan.

Sore hari di dalam bis perjalan pulang dari Jakarta menuju Bogor adalah saat dimana saya sudah tak lagi peduli dengang keadaan disekeliling saya ketika mendengar kata-kata adik saya lewat telepon seluler yang terbata-bata sambil terisak berkata: "A, Nisya ... Nisya ... udah ngga ada ..."

Runtuh rasanya dunia ini. Hanya tangisan dan raungan pilu saya dalam bis dan masih lekat dalam benak saya bayangan para penumpang yang kebingungan harus berbuat apa. Sementara teman-teman saya hanya dapat terdiam kelu. Saya tau mereka pun tak percaya akan kepergian keponakan saya yang begitu cepat dan tiba-tiba (keponakan saya sangat akrab dengan teman-teman saya).

Kamis, 17 Mei 2012 sungguh menjadi hari dimana semuanya menjadi suram dalam pandanganku. Dunia ini terasa runtuh. Hidup ini terasa hancur. Setiap detik menjadi begitu terasa cepat dan saya enggan waktu berlalu karena saya ingin tetap menatap dan memeluk jenazah keponakan saya tercinta.

Jumat, 18 Mei 2012 menjadi pagi paling buruk dalam hidup saya, ketika menyaksikan bagaimana jenazah keponakan terkasih akan dimasukkan kedalam keranda untuk dibawa ke pemakaman,. Saat itu saya masih berharap keponakan saya hanya mengalami mati suri dan terbangun kembali. Dengan lirih dan pilu saya memohon-mohon, "Nisya sayang, banguun sayang. Ayo bangun sayang.... " namun ia tak pernah terbangun lagi.

Liang lahat sudah dipersiapkan, dan mukjizat itu masih tetap saya harapkan.
"Nisya, bangun sayang ... banguuuun. Ayo bangun. Mang Oulya masih ingin main sama Nisya .."
Namun ia tak pernah terbangun lagi hingga tanah kubur dengan cepat menutupi dan membentuk sebuah makam yang baru.

Dan semuanya terasa begitu gelap ....
Dan gelap itu masih terasa hingga kini ....
Saat ini ....
Detik ini ....
Entah sampai kapan ....

Bila tak ingat akan dosa, hal bodoh tentu sudah saya lakukan ...
Sehingga yang menulis tulisan ini tentu bukan saya, entah siapa ....


I let you go, I let you fly .....
My Firefly of Heaven